Tip:
Highlight text to annotate it
X
Translator: Quynh Nguyen Reviewer: Hong Khanh LE
Hơn 10 năm qua,
tôi nghiên cứu về cách chúng ta sắp xếp và trình bày thông tin.
Và tôi đã nhận thấy một sự thay đổi thú vị.
Trong một thời gian dài,
ta tin tưởng vào trật tự sắp xếp tự nhiên nơi thế giới chúng ta đang sống,
trật tự "Chuỗi xích vĩ đại của sự sống", còn gọi là "Scala naturae" tiếng La-tinh,
một cấu trúc từ trên xuống bắt đầu là Chúa ở trên đỉnh,
tiếp đó là các thiên thần, quý tộc,
người thường, động vật, vân vân ...
Quan niệm này dựa trên bản thể luận của Aristotle,
giúp phân loại những gì con người từng biết đến theo những tiêu chí cụ thể,
ví dụ như một hình ở sau tôi đây.
Nhưng trải qua thời gian khá lâu,
khái niệm này được xây dựng trên sơ đồ cây phân nhánh
và được biết đến với tên "Cây Porphyrian'',
được xem là Cây Kiến thức lâu đời nhất.
Sơ đồ phân nhánh của cây thật sự
là một phương tiện hiệu quả trong việc truyền đạt thông tin
và theo thời gian, nó trở thành công cụ thông tin quan trọng
để mô tả sự đa dạng của các hệ thống kiến thức.
Có thể thấy các cây được dùng để liệt kê những chuẩn mực đạo đức,
như cây đức hạnh hay cây dục vọng được nhiều người biết đến,
Như ở đây, những minh họa tuyệt đẹp về Châu Âu thời Trung Cổ.
Dạng cây này cũng được dùng để mô tả quan hệ gia đình
và những sự ràng buộc về huyết thống.
Chúng ta cũng thấy những cây phả hệ,
có lẽ đó là nguyên mẫu nổi tiếng nhất của sơ đồ hình cây.
Tôi nghĩ nhiều bạn ở đây có lẽ đã thấy cây gia đình.
Nhiều bạn thậm chí còn có cây gia phả theo cách riêng của mình.
Thậm chí chúng ta có thể thấy cây vẽ những hệ thống pháp luật,
rất nhiều chiếu chỉ và sắc lệnh của vua chúa và giai cấp thống trị.
Và cuối cùng, tất nhiên, rất thông dụng trong khoa học,
chúng ta có thể thấy cây sơ đồ mô tả tất cả các loài mà con người biết đến.
Những cây sơ đồ ấy trở thành một biểu tượng trực quan mạnh mẽ
bởi vì theo một cách nào đó, chúng biểu hiện nỗi khao khát
hướng tới trật tự, cân bằng, thống nhất và cân đối.
Tuy nhiên, nay chúng ta đang đối mặt với nhiều thách thức phức tạp và lộn xộn mới
mà ta không thể hiểu được nếu chỉ sử dụng một biểu đồ cây đơn giản.
Một phương tiện diễn đạt mới đang hình thành,
và nó đang dần thay thế sơ đồ cây
để biểu diễn các hệ thống đa dạng của kiến thức.
Nó cho chúng ta cách nhìn mới để hiểu thế giới quanh ta.
Phương tiện biểu hiện mới này là mạng lưới.
Chúng ta có thể thấy sự thay đổi từ sơ đồ cây sang mạng lưới
ở nhiều lĩnh vực kiến thức.
Chúng ta có thể thấy sự thay đổi trong cách chúng ta hiểu bộ não.
Trước đây, chúng ta từng nghĩ não
như một cơ quan tập trung có tính mô đun,
ở đó một vùng sẽ điều khiển một tập hợp các hành động và hành vi,
càng biết về não,
chúng ta càng thấy não giống một bản giao hưởng,
được thể hiện bởi hàng trăm, hàng ngàn nhạc cụ.
Đây là một hình tuyệt đẹp được thực hiện bởi Dự án Não Xanh,
ở đó bạn có thể thấy mô phỏng 10.000 nơron và 30 triệu kết nối.
Đây mới chỉ thể hiện được 10% của vùng tân vỏ não ở động vật có vú.
Chúng ta cũng có thể thấy thay đổi này khi mô tả kiến thức của con người.
Đây là vài mô hình cây kiến thức đặc biệt, hay cây khoa học,
vẽ bởi nhà bác học Tây Ban Nha Ramon Llull.
Llull thật sự là sư tổ,
người đầu tiên vẽ ra hình ảnh của khoa học dưới mô hình cây,
đó là hình ảnh mà chúng ta dùng mỗi ngày, khi nói,
"Sinh học là nhánh của khoa học,"
hay khi chúng ta nói,
"Di truyền là một nhánh của khoa học."
Nhưng có thể hình đẹp nhất của các cây kiến thức, ít nhất là đối với tôi,
là hình được vẽ trong bách khoa tự điển Pháp bởi Diderot và d'Alembert năm 1751.
Đây thật sự là thành tựu của Nền Khai Sáng Pháp,
và minh họa tuyệt đẹp này được vẽ như một thư mục
cho bách khoa tự điển này.
Nó mô tả bao quát tất cả các lĩnh vực khoa học
như là những nhánh của một cây.
Nhưng kiến thức thì phức tạp hơn nhiều.
Đây là 2 bản đồ của Wikipedia mô tả những liên kết qua lại của những bài viết-
liên quan đến lịch sử ở hình bên trái, và liên quan đến toán ở hình phải.
Tôi nghĩ khi nhìn các bản đồ này
và những bản đồ khác được vẽ trong Wikipedia-
đây là một trong những cấu trúc hình rễ lớn nhất của con người-
ta có thể hiểu kiến thức nhân loại phức tạp hơn đến mức nào
và phụ thuộc lẫn nhau, như là một mạng lưới.
Chúng ta cũng có thể thấy thay đổi thú vị này
trong cách ta mô tả các quan hệ con người trong xã hội.
Đây là một sơ đồ tổ chức tiêu biểu.
Tôi nghĩ nhiều người trong các bạn đã thấy dạng sơ đồ này,
ở công ty của bạn, hay nơi nào đó.
Nó là cấu trúc từ trên xuống
nó thường bắt đầu từ Giám đốc điều hành ở đỉnh,
và ở đó bạn có thể nhìn xuống theo các nhánh đến từng công nhân ở đáy.
Nhưng đôi khi con người, tất cả con người đều độc nhất theo cách của họ,
và đôi khi bạn không tuân theo cấu trúc cứng nhắc này.
Tôi nghĩ Internet làm thay đổi hình mẫu này rất nhiều.
Đây là một sơ đồ hợp tác xã hội trên mạng Internet
giữa những nhà phát triển Perl.
Perl là một ngôn ngữ lập trình nổi tiếng,
và đây, bạn có thể thấy cách những lập trình viên
đang trao đổi các tập tin, và làm việc chung trên một công việc cụ thể.
Và bạn có thể thấy rằng đây là một quá trình chia sẻ toàn diện -
không có ai là lãnh đạo trong tổ chức này cả,
đó là một mạng lưới.
Ta có thể thấy hình dạng này trong tổ chức khủng bố.
Một trong những thách thức chính của việc hiểu khủng bố ngày nay
là ta phải đối phó với các phần tử được phân bố quyền và độc lập,
ta không thấy người lãnh đạo của cả tổ chức.
Và đây, bạn có thể thấy cách thức hình ảnh thể hiện.
Biểu đồ mà bạn thấy sau lưng tôi
cho thấy tất cả các kẻ khủng bố ở vụ tấn công Madrid năm 2004.
Điều chúng đã làm ở đây là phân chia mạng lưới
trong 3 năm khác nhau,
được trình bày bằng các lớp thẳng đứng mà bạn thấy sau tôi.
Và các đường xanh nối kết các phần tử,
chúng hiện diện trong mạng lưới từ năm này sang năm khác.
Thậm chí bạn nghĩ rằng không có lãnh đạo,
những kẻ này có thể là những phần tử có ảnh hưởng nhất trong tổ chức,
chúng biết rõ về kế hoạch quá khứ,
tương lai và mục đích của nhóm này.
Ta cũng có thể thấy sự thay đổi từ cây sang mạng lưới
ở cách mà chúng ta sắp xếp và tổ chức các chủng loài.
Hình ảnh bên phải là minh họa tốt nhất cho
điều Darwin kết luận trong "Nguồn gốc các loài,"
Darwin gọi là " Cây Sự sống."
Darwin đã gửi một lá thư cho nhà xuất bản
để bổ sung thêm về sơ đồ đặt biệt này.
Nó là cốt lõi của thuyết tiến hóa Darwin.
Nhưng gần đây, các nhà khoa học phát hiện 1 bức màn che phủ cây sự sống này
là hệ thống vi khuẩn dày đặc,
những vi khuẩn này kết lại với nhau
trước đây, chúng được xem là cá thể độc lập,
thì nay, các nhà khoa học cho là chúng không thuộc cây sự sống,
mà là những hệ thống sự sống, mạng lưới sự sống.
Cuối cùng, chúng ta có thể thấy thay đổi này lần nữa,
khi chúng ta nhìn hệ sinh thái trên hành tinh.
Chúng ta chỉ thấy những sơ đồ chuỗi thức ăn đơn giản hóa
mà chúng ta đã học ở trường.
Còn đây là một miêu tả chính xác hơn về hệ sinh thái.
Đây là sơ đồ do Giáo Sư David Lavigne vẽ,
mô tả 100 loài có tương tác với cá tuyết
của vùng biển Newfoundland in Canada.
Tôi nghĩ ở đó, chúng ta có thể hiểu được thiên nhiên đầy liên kết hữu cơ phức tạp
của vô vàn hệ sinh thái trên hành tinh.
Nhưng gần đây, hình ảnh của mạng lưới,
đang có thêm hình thức và vẻ bên ngoài thay đổi,
và nó đang phát triển phép phân loại hình ảnh.
một bộ cú pháp đang hình thành trong một ngôn ngữ mới.
Đây là một trong những phương diện đã cuốn hút tôi.
Đây là 15 phân loại khác nhau
mà tôi đang sưu tầm,
chúng ta có thể thấy sự đa dạng của loại sơ đồ mới này.
Và đây là một ví dụ.
Hình đầu phía trên, bạn thấy tia hồi tụ,
một cách nhìn trở thành phổ biến từ 5 năm qua.
hình trên bên trái, là hình dự án đầu tiên về mạng lưới gen,
kế bên là mạng lưới các địa chỉ IP - máy con và trung tâm dữ liệu -
tiếp theo là mạng lưới các bạn bè trên Facebook.
Có lẽ bạn không thể thấy hết các dạng khác nhau,
dù chúng có cùng cách mô tả, cùng mô hình,
để vẽ nên những kết nối phức tạp vô tận của riêng chúng.
Đây là một vài ví dụ trong rất nhiều tôi đã thu thập được,
của sự phân loại đang phát triển dạng mạng lưới.
Nhưng những mạng lưới này không chỉ là một hình ảnh khoa học.
Vì nhà thiết kế, nhà nghiên cứu và khoa học còn vẽ nên nhiều hệ thống phức tạp,
theo nhiều cách ảnh hưởng lên ngành nghệ thuật truyền thống
như hội họa và điêu khắc,
và ảnh hưởng lên rất nhiều nghệ sĩ.
Có lẽ vì các mạng lưới có sức mạnh mỹ thuật to lớn trên họ -
chúng vô cùng ấn tượng-
chúng trở nên 1 chất văn hóa được lan rộng,
và lôi cuốn một phong trào nghệ thuật mới, tôi gọi là "chủ nghĩa mạng lưới."
Ta có thể thấy ảnh hưởng theo nhiều cách trong chính phong trào này.
Đây chỉ là một trong nhiều ví dụ
cho thấy ảnh hưởng của khoa học lên nghệ thuật.
Ví dụ bên trái của bạn là một bản đồ IP,
một bản đồ do máy vi tính vẽ các địa chỉ IP; ta lại gặp server và máy con.
Và bên phải của bạn,
là các "cấu trúc và mạng lưới tạm thời" được Sharon Molloy thể hiện,
bằng sơn dầu và men trên vải.
Đây là một vài bức khác của Sharon Molloy,
những bức họa tuyệt đẹp và phức tạp.
Và đây là ví dụ khác về thụ phấn chéo thú vị
giữa khoa học nghệ thuật.
bên trái, bạn thấy bức " Nụ cười Du hành."
Nó là một tác phẩm của máy vi tính về một mạng xã hội.
Bên phải, bạn thấy bức "Cánh đồng 4" của Emma McNally,
chỉ dùng than chì trên giấy.
Emma McNally là một trong những người lãnh đạo của phong trào này,
cô ta tạo ra những bức phong cảnh ảo rất ấn tượng này,
ở đó bạn có thể nhận ra ảnh hưởng của tưởng tượng theo trường phái mạng lưới.
Nhưng trường phái mạng lưới không chỉ có ở không gian 2 chiều.
Đây có lẽ là một trong những dự án tôi thích
về phong trào mới này.
Tôi nghĩ tiêu đề của 1 dự án cũng đã nói lên tất cả :
"Thiên hà Hình thành Dọc theo Sợ tơ,
Như những Giọt nước Treo trên Đường tơ Nhện."
Chỉ nhìn công trình đặc biệt này thôi tôi cũng cảm thấy mạnh mẽ.
Nó được tạo ra bởi Tomás Saraceno,
ông ta dùng những không gian rộng lớn này,
cài đặt những hệ thống khổng lồ mà chỉ dùng những dây đàn hồi.
Bạn có thể di chuyển trong không gian này và nhảy trên các dây đàn hồi này,
toàn bộ hệ thống như được chia thành từng lớp thật giống thế giới mạng lưới hữu cơ.
Đây là một ví dụ khác
của trường phái mạng lưới lấy từ một cấp độ khác.
Nó được tạo ra bởi nghệ sĩ Chiharu Shiota người Nhật
trong tác phẩm "Nơi Thinh Lặng."
Chiharu, như Tomas Saraceno, chăn lưới dày đặc đầy những phòng này,
Mạng lưới này dày đặc những dây đàn hồi, gỗ đen và chỉ sợi,
và đôi khi có những thứ khác như bạn thấy ở đây,
thậm chí có cả con người trong nhiều tác phẩm của cô ta.
Nhưng những mạng lưới không chỉ là một khuynh hướng mới,
nó còn quá dễ để bạn phá hủy.
Mạng lưới còn biểu hiện khái niệm phân quyền,
khái niệm liên kết-nối, khái niệm phụ thuộc đa chiều.
Cách suy nghĩ mới này là một thách thức
đối với chúng ta để giải quyết nhiều vấn đề mà ta đối mặt ngày nay,
từ việc giải mã não người,
đến việc hiểu vũ trụ bao la ở ngoài kia.
Bên trái, bạn thấy một hình ảnh của mạng lưới thần kinh của một con ruồi -
rất giống với não của ta ở mức độ đặc biệt này.
Và bên phải, bạn thấy hình ảnh vẻ bởi dự án Mô Phỏng Thiên Hà.
Nó là sự mô phỏng lớn nhất và thực nhất
về sự phát triển cấu trúc vũ trụ.
Nó có thể viết ra lịch sử của 20 triệu thiên hà
với dung lượng khoảng 25 terabytes tín hiệu.
Liệu có gì trùng hợp không,
khi tôi đưa ra so sánh đặc biệt này
một bên là kết nối nhỏ nhất - hệ thần kinh -
và một bên là liên kết lớn nhất - là chính vũ trụ -
để có thể gây ấn tượng và lôi cuốn các bạn.
Như Bruce Mau đã từng nói,
"Khi mỗi thứ liên kết với mọi thứ khác,
dù tốt hay xấu, thì mỗi thứ đều quan trọng."
Cảm ơn các bạn!
[tiếng vỗ tay]