Tip:
Highlight text to annotate it
X
Translator: Nhi Nguyen Phan Reviewer: Tra Giang Le
Đó là cách chúng ta đi lại năm 1900.
Đó là một cỗ xe ngựa. Nó không có hệ thống sưởi.
Nó không có máy điều hòa.
Con ngựa đó kéo nó đi
với tốc độ bằng 1 phần trăm tốc độ âm thanh,
và con đường đất vỡ bụi bặm
hoá thành một vũng lầy lội mỗi khi trời đổ mưa.
Còn đây là chiếc Boeing 707.
Chỉ 60 năm sau, nó di chuyển
với vận tốc bằng 80 phần trăm tốc độ âm thanh,
và hiện nay chúng ta không đi nhanh hơn nữa
tại vì máy bay hàng không siêu âm thương mại
hóa ra cũng thất bại.
Rồi tôi bắt đầu nghĩ
có khi nào những năm vàng son của kinh tế Mỹ
đã xa ta rồi?
Và điều đó dẫn tới một ý nghĩ, có thể tăng trưởng kinh tế
sắp kết thúc rồi.
Một số lý do cho việc này không thực sự quá gây tranh cãi.
Có bốn ngọn chướng phong dập vào
mặt của nền kinh tế Mỹ.
Đó là ở nhân khẩu, giáo dục, nợ, và bất bình đẳng.
Chúng đủ mạnh để cắt mất một nửa sự tăng trưởng.
Nên bây giờ ta cần rất nhiều sáng kiến để đi ngược trở lên.
Chủ đề của tôi là: Bởi vì ta đi ngược gió,
nếu như đổi mới tiếp tục mạnh mẽ như bấy giờ
150 năm trở lại đây, tăng trưởng vẫn bị cắt nửa.
Nếu như đổi mới không đạt tới đà đó,
chế tạo ra ít những thứ vĩ đại, tuyệt vời
thì tăng trưởng kinh tế sẽ còn ít hơn một nửa của lúc trước.
Đồ thị này biểu diễn 8 thế kỷ phát triển kinh tế.
Trục tung đại diện cho tỷ lệ phần trăm của phát triển kinh tế một năm,
0 phần trăm một năm, 1 phần trăm một năm,, 2 phần trăm một năm.
Đường màu trắng biểu diễn cho kinh tế Anh, và rồi Mỹ
vượt qua Anh trở thành quốc gia dẫn đầu trong năm 1900,
kinh tế Mỹ là đường màu đỏ.
Ta sẽ thấy ngay rằng trong bốn thế kỷ đầu
gần như không có tăng trưởng, chỉ ở 0,2 phần trăm.
Rồi tốc độ tăng trưởng càng về sau càng khá lên.
Và đạt cực điểm trong các thập niên 30, 40, 50.
Rồi lại chậm xuống, và ngay đoạn này là điểm đáng chú ý.
Đoạn chạy xuống cuối của đường màu đỏ
không phải dữ kiện thật.
Chỉ là dự đoán của tôi hồi sáu năm về trước
rằng tăng trưởng sẽ chậm xuống còn 1,3 phần trăm.
Nhưng mà các bạn biết thực tế ra làm sao không?
Bạn có biết thu nhập bình quân đầu người của Mỹ như thế nào
trong vòng sáu năm vừa rồi?
Âm.
Làm tôi mơ mộng.
Giả sử tôi vẽ một đường cong men theo biểu đổ này
tôi có thể vẽ đường đó dài tới đâu tôi muốn,
nhưng tôi quyết định dừng lại tại 0,2,
giống kinh tế Anh trong bốn thế kỷ đầu.
Lịch sử mà ta thu được là ta đạt được mức tăng trưởng
ổn định ở 2 phần trăm một năm, trong giai đoạn
tử 1891 tới 2007.
và nhớ rằng nó hơi âm một ít từ sau 2007.
Nếu như tăng trưởng chậm lại,
thì thay vì nhân đôi mức sống thế hệ sau
trong tương lai người Mỹ không thể giàu được một nửa của ba mẹ họ
hay thậm chí một phần tư ba mẹ họ.
Giờ ta sẽ chuyển chủ đề và theo dõi thu nhập đầu người.
Trục tung bây giờ đại diện cho đơn vị ngàn đô la theo thời giá hiện tại.
Ta thấy rằng trong năm 1891, bên tay trái,
ta ở mức 5 ngàn đô la.
Hôm nay ta ở mức 44 ngàn đô la thu nhập
trên một người.
Giả sử ta lập lại lịch sử
tăng trưởng 2 phần trăm trong 70 năm tới thì sao?
Đây là về số học.
2 phần trăm đó sẽ làm tăng gấp tư mức sống của ta trong vòng 70 năm
Nghĩa là ta sẽ từ 44 000 lên 180 000.
Mà chúng ta sẽ không làm được vậy,
bởi vì cơn gió chướng.
Đầu tiên là nguyên do về nhân khẩu.
Lẽ thường thì mức sống của ta
sẽ tăng nhanh hơn năng suất, nhanh hơn hiệu suất mỗi giờ,
với số giờ làm việc của một người cũng tăng lên.
Và ta cũng vẫn còn giữ món quà từ những năm 70, 80
lúc phụ nữ bắt đầu tham gia lực lượng lao động.
Nhưng bây giờ tình thế đã đổi thay.
Bây giờ giờ làm trung bình đang giảm,
thứ nhất là sự chấm dứt của bùng nổ dân số,
thứ nhì là đã có một sự sút giảm đáng kể
của lực lượng nam lao động độ tuổi trưởng thành
những người ở nửa phía dưới của sự phân bố mức độ giáo dục.
Cơn gió lớn tiếp đó là giáo dục.
Chúng ta có vấn đề trên khắp hệ thống giáo dục
mặc dù đã thực hiện cải cách RTTT.
Trong đại học, lạm phát trong giáo dục cao học còn gấp đôi
lạm phát trong y tế.
Nơ sinh viên lên tới hàng nghìn tỷ đô.
và tỷ lệ hoàn thành đại học
ở mức 15 điểm, 15% dưới Canada
Ta có rất nhiều nợ.
Kinh tế từ năm 2000 tới 2007 tăng trưởng
dựa trên sự vay mượn khổng lồ của người tiêu dùng.
Người tiêu dùng phải trả món nợ là một trong những lý do chính
tại sao kinh tế phục hồi hết sức chậm chạp hiện nay.
Và tất nhiên ai cũng biết
rằng nợ chính phủ cũng đang tăng
cũng như cổ phần GDP với tốc độ chóng mặt,
và cách duy nhất để chấm dứt tình trạng này là kết hợp
tăng nhanh thuế hay chậm lại tốc độ tăng quyền lợi
hay còn gọi là chi trả chuyển tiếp.
Làm vậy thì mức tăng trưởng đi từ 1.5,
xuống còn 1.3
Và rồi ta còn có nhiều sự bất bình đẳng.
Hơn 15 năm trước khủng hoảng kinh tế,
tỷ lệ tăng thu nhập của 99 phần trăm dân số
dưới đáy thang thu nhập là 0.5 điểm chậm hơn
so với con số bình quân ta bàn lúc nãy.
Toàn bộ phần dư sẽ vào tay của 1 phần trăm dân số còn lại.
Vậy là ta xuống còn 0.8.
Và 0,8 là mộtthử thách lớn.
Ta có thể tăng trưởng từ mức 0.8 không?
Nếu có, ta cần có những phát minh
quan trọng ngang những phát minh
trong 150 năm vừa rồi.
Để xem đó là những phát minh gì.
Năm 1875, nếu bạn muốn đọc sách ban đêm,
bạn cần đèn dầu hay đèn khí ga.
Mấy đèn này có mùi và gây ô nhiễm,
chúng khó điều khiển, lúc nào cũng mờ mờ,
và dễ gây hoả hoạn nữa.
Đến 1929 thì đèn điện ở khắp nơi.
Rồi ta có các thành phố thẳng đứng, sự phát minh ra thang máy.
Khu nhà chọc trời Central Manhattan trở nên khả thi.
Và nữa, thêm vào đó, vào lúc đó
công cụ thô sơ bị thay thế bởi dụng cụ điện hạng nặng
và rồi những công cụ chạy điện tại chỗ,
tất cả đều là nhờ phát minh ra điện.
Điện lực cũng hết sức hữu ích đối với quá trình giải phóng nữ giới.
Phụ nữ, hồi cuối thế kỷ 19,
mất hai ngày một tuần để giặt giũ.
Họ giặt trên cái bảng chà.
Rồi họ phải phơi đồ ngoài trời cho khô.
Rồi họ phải rút đồ vào nhà.
Làm xong chừng đó cũng mất hai ngày của một tuần bãy ngày.
Và rồi máy giặt xuất hiện.
Đến năm 1950, chúng có ở khắp nơi.
Nhưng phụ nữ vẫn phải đi chợ mỗi ngày.
mà không cần nữa, nhờ có điện
đem đến tủ lạnh.
Khoảng cuối thế kỷ 19, nguồn nhiệt duy nhất trong phần lớn nhà
là một bếp lửa lớn trong nhà bếp để nấu nướng và sưởi ấm.
Phòng ngủ lạnh băng. Không được sưởi.
Nhưng đến năm 1929, và chắc chắn đến 1950
nơi nào cũng có nguồn phát nhiệt trung tâm.
Còn về động cơ đốt trong,
phát minh năm 1879 thì sao?
Ở Mỹ, trước khi có động cơ xe máy
phương tiện giao thông chủ yếu là ngựa,
không ngần ngại đi bậy và thải
25 tới 50 pound phân trên đường mỗi ngày
và 1 gallon (gần 4 lít) nước tiểu.
Lượng là từ 5 tới 10 tấn mỗi ngày
trên mỗi dặm vuông trong các thành phố.
Những chú ngựa này cũng ăn hết một phần tư đất nông nghiệp Mỹ.
Đó là tỷ lệ phần trăm diện tích đất nông nghiệp đòi hỏi
để cho ngựa ăn.
Dĩ nhiên khi động cơ xe máy được phát minh,
và trở nên đầy rẫy năm 1929,
diện tích đất nông nghiệp kia có thể dùng cho con người tiêu thụ
hoặc xuất khẩu.
Có một tỷ lệ thú vị: Từ 0 phần trăm trong năm 1900,
chỉ sau 30 năm, tỉ lệ số động cơ xe máy tới số lượng đồ dúng trong nhà
ở Mỹ chạm tới 90 phần trăm chỉ trong vòng 30 năm.
Về lại điểm trước chuyển giao thế kỷ
phụ nữ vẫn còn một vấn đề nữa.
Toàn bộ nước dùng cho nấu ăn, dọn dẹp, tắm rửa
phải được lấy bằng xô và lấy từ ngoài trời.
Đó là một thực tế rằng trong năm 1885,
trung bình mỗi một bà nội trợ ở North Carolina
phải đi bộ 148 dặm mỗi năm để lấy 35 tấn nước về.
Nhưng tới năm 1929, các thành phố trên cả nước
đã lắp đặt hệ thống ống nước ngầm.
Họ cũng lắp ống cống thải ngầm,
và do vậy mà một trong những đại hoạ của thế kỷ 19 là
bệnh truyền nhiễm qua nước bẩn như thổ tả bắt đầu mất dạng.
Một thực tế tuyệt vời cho những người lạc quan về công nghệ.
là trong nửa đầu thế kỉ 20,
tỷ lệ cải thiện của tuổi thọ trung bình
là nhanh gấp ba so với
nửa sau thế kỷ 19.
Dĩ nhiên là mọi thứ không thể hơn 100 phần trăm so với chúng được.
Tôi sẽ đưa ra một vài ví dụ.
Ta đi từ 1 tới 90 phần trăm tốc độ âm thanh.
Điện hoá, nhiệt trung tâm, sở hữu xe hơi,
đi từ 0 đến 100 phần trăm.
Con người đạt năng suất cao hơn ở thành thị chứ không phải nông trại.
Ta đi từ 25 phần trăm thành thị tới 75
vào những năm đầu hậu chiến.
Vậy còn về cách mạng điện tử thì sao?
Đây là một chiếc máy tính cổ.
Thật ngoài sức tưởng tượng. Chiếc máy tính lớn được phát minh năm 1942.
Tới 1960 ta có hoá đơn điện thoại, thông báo tài khoản ngân hàng
làm ra bằng máy tính.
Điện thoại di động và máy tính cá nhân đời đầu tiên
được phát minh trong thập niên 70.
Thập niên 80 sản sinh ra những Bill Gates, DOS,
máy ATM thay thế cho nhân viên nhà băng,
máy đọc mã vạch cũng giảm lao động ở bộ phận bản lẻ.
Thập niên 90
ta có cuộc cách mạng chấm com
và một đợt tăng năng suất tạm thời.
Nhưng bây giờ tôi sẽ làm một thí nghiệm.
Bạn phải chọn hoặc A hoặc B.
(Cười)
Lựa chọn A: Bạn được quyền giữ mọi thứ được phát minh trong cho đến 10 năm trước.
Vậy bạn có Google, Amazon,
WIkipedia, nước sạch chảy và toilet trong nhà.
Hoặc bạn được mọi phát minh hôm qua,
bao gồm Facebook và iPhone
nhưng bạn phải từ bỏ, phải ra khỏi nhà
và đi lấy nước về.
Cơn bão Sandy khiến cho nhiều người đánh mất thế kỷ 20
có lẽ trong vòng mấy ngày,
và trong vài trường hợp là hơn 1 tuần,
không điện nước không máy sưởi, không xăng
không có điện sạc cho iPhone.
Vấn đề là ta gặp là phải làm sao những phát minh vĩ đại này,
chúng ta phải làm ra ngang ngửa chúng trong tương lai,
mà tôi đoán là chúng ta sẽ không đấu lại chúng
đem chúng ta xuống 0.2 phần trăm tăng trưởng ban đầu
xuống 0.2, đường cong tưởng tượng tôi vẽ ban đầu.
Giờ ta quay lại với con ngựa và chiếc xe ngựa.
Tôi muốn được trao một giải Oscar
cho những nhà phát minh của thế kỷ 20,
từ những người từ Alexander Graham Bell
tới Thomas Edison tới anh em nhà Wright,
tôi muốn được gọi họ lên đây,
và họ sẽ thách bạn.
Các bạn có làm được nhưng thứ chúng tôi đã đạt được không?
Xin cám ơn.
(Vỗ tay)