Tip:
Highlight text to annotate it
X
Video này sẽ giới thiệu cho các bạn về cơ chế của bệnh lý Đau nữa đầu (Migraine)
Chuyện gì xảy ra ở bên trong đầu của bạn?
Xin chào, tôi tên là Craig Blackwell
Tôi là một nhà nhãn khoa ở California
Migraine là một trong những chủ đề rất thú vị trong y khoa
Nó không đơn thuần chỉ là một cơn đau đầu
Nếu bạn biết về những thứ mà bạn nhìn thấy
đây chỉ là một sơ đồ về cấu trúc của bộ não trong cơ thể người
Phần đầu tiên của video tôi sẽ mô tả về những kinh nghiệm của tôi về bệnh lý migraine
những vấn đề mà bạn sẽ thấy trong lĩnh vực Migraine
Phần thứ 2 của video tôi sẽ mô tả về những đặc điểm lâm sàng của bệnh
Và nhớ là ở đây tôi chỉ cung cấp thông tin
và những thông tin này không thể thay thế những thông tin mà bác sĩ của bạn cung cấp cho bạn
Trước hết, các bạn cần biết là Migraine người ta không định nghĩa nó đơn giản chỉ là một cơn đau đầu
Chính xác thì migraine là một nhóm của các triệu chứng về thần kinh
xảy ra theo từng đợt
và có một số nguyên nhân cụ thể
Migraine thường có tính chất di truyền, nhưng không hằn định
Nếu nói về những nhóm các triệu chứng về thần kinh
Đây là phân loại của hiệp hội đau đầu quốc tế về những dạng Migraine khác nhau
Có quá nhiều dạng, nên sẽ mất rất nhiều thời gian để có thể thảo luận về nó
Vì thế trong bài này tôi chỉ giới hạn ở 3 dạng Migraine phổ biến nhất mà thôi
Có rất nhiều cách để chúng ta có thể kết hợp 2 thứ....
Đau đầu và Aura
Aura là những rối loạn về thị giác hoặc cảm giác xảy ra trước mỗi cơn đau nữa đầu
3 nhóm Mirgaine mà tôi sẽ nói ngày hôm nay là:
Migraine thông thường, là dạng migraine mà chỉ có đau đầu mà không có aura (còn gọi là Migraine không có aura)
Dạng thứ 2 là Migraine cổ điển, tức là có Aura xảy ra trước cơn đau đầu
và dạng thứ 3 là dạng chỉ có Aura
Có thể là aura thị giác, nhưng mà không có kèm theo đau đầu
IHF (international headache foudation) sử dụng những thuật ngữ khác
Nhưng tôi sử dụng những thuật ngữ này vì nó quen thuộc
và dễ để nhớ
Những triệu chứng để bạn có thể hướng tới chẩn đoán Migraine đó là:
Cơn đau chỉ xảy ra ở một bên của đầu (nữa đầu), và thường đau theo kiểu nhịp đập
kèm theo buồn nôn, và cũng có thể là nôn
Bệnh nhân cũng có thể bị nhạy cảm với ánh sáng hoặc âm thanh
Và cơn đau này tăng lên khi hoạt động thể lực
và nó kéo dài từ 4 đến 72 giờ
Aura là những rối loạn xuất hiện ở mỗi đợt Migraine
Nó có thể liên quan đến thị giác, cảm giác, hoặc thậm chí là vận động
Có khoảng 30% bệnh nhân Migraine sẽ có aura
Sau đây là một ví dụ điển hình về một aura dạng rối loạn thị giác
Nó bắt đầu bằng một vùng bị mất thị giác giống như cái hình ở phía bên trái
Sau đó một vài phút, nó sẽ tiến triển dần đến một hình ảnh chớp sáng hình zigzag giống như ở phía bên tay phải
Một số bệnh nhân khác mô tả đó là những ám điểm nhấp nháy, mà y văn sử dụng thuật ngữ Scintillation
Những rối loạn này có thể phát triển nhanh chóng và bao phủ lên tới nữa THỊ TRƯỜNG
Trong vùng rối loạn này, những vị trí mà bị mất thị trường thì được gọi là Scotoma!
và nhớ là nó ảnh hưởng đến cùng một nữa thị trường ở cả 2 bên mắt
Sau khoảng 15 - 30 phút, hoặc lâu hơn, những rối loạn thị giác này sẽ biến mất, và thị trường bình thường sẽ quay trở lại
Một số trường hợp khác, bệnh nhân có thể bị mất luôn thị trường, mà chúng ta cần chẩn đoán phân biệt với những tình huống nguy hiểm hơn, như đột quỵ chẳng hạn
Một số bệnh nhân có Aura, nhưng không phải thị giác
Mà đó là những rối loạn về cảm giác, như là mất cảm giác ở cẳng tay, bàn tay, hoặc khu vực xung quanh miệng
Và phần tiếp theo của video chúng tôi sẽ mô tả kỹ hơn về đặc điểm lâm sàng của bệnh lý migraine này
Mà trước hết, tôi sẽ tập trung vào mô tả cơ chế của bệnh
Để hiểu được migraine
chúng ta cần làm quen với não bộ của chúng ta
Trên hình ảnh này, các bạn có thể thấy não của chúng ta được chia thành các thùy
Ví dụ như thùy trán (frontal), thùy đỉnh (parietal), thùy châm (occipital), vâng vâng
Trong mỗi thùy, được chia thành những vùng nhất định đảm nhiệm những chức năng cụ thể
Ví dụ, phần phía sau của thùy trán (thùy trước trung tâm) thì đảm nhiệm chức năng vận động
Phần trước của thùy đỉnh (thùy sau trung tâm) thì đảm nhiệm chức năng cảm giác
Phía sau của não bộ là thùy chẩm, đảm nhiệm chức năng thị giác
Bộ não cũng được chia thành 2 nữa, nữa bên phải và nữa bên trái
Chúng ta cần biết là nữa bên phải của não bộ thì chi phối phần bên trái của cơ thể
Đây là một ví dụ về 2 nữa bán đầu đại não chi phối về thị giác
Các bạn có thể hiểu vì sao một vật ở phía bên trái được mắt nhìn sẽ truyền tín hiệu về phía bên phải của bán cầu đại não
Dây thần kinh thị sẽ truyền những nhân cảm thị giác về não bộ
đó là vỏ não thùy chẩm
từ đó giúp duy trì sự phân chia thông tin về bên phải và bên trái của não bộ
Chính xác hơn, những tín hiệu thị giác ở 2 bên khi được truyền về theo dây thần kinh thị giác sẽ bắt chéo tại một điểm mà người ta gọi là chéo thị
Đặc điểm này rất quan trọng trên lâm sàng
Nếu như rối loạn thị giác chỉ ảnh hưởng tới 1 bên mắt
Thì tổn thương sẽ nằm phía trước của chéo thị (hoặc bắt chéo thị giác)
Nếu như rối loạn thị giác xảy ra ở cả 2 mắt ví dụ như trong trường hợp của Migraine hoặc đột quỵ
Thì chúng ta chắc chắn là tổn thương sẽ nằm sau chéo thị, ở một vị trí nào đó của não bộ
Ở nữa bán cầu đại não phía đối diện với rối loạn thị giác
Để nhìn vào bên trong, đây là một slide về hình ảnh cắt dọc não bộ
Phần bao bọc phía ngoài não bộ thì gọi là vỏ não
Nó chứa thân của những tế bào thần kinh cấu thành não bộ
Nó còn được gọi là chất xám
Mỗi tế bào thần kinh có một cái đuôi rất dài mà người ta gọi là sợi trục (Axon)
Nó kết nối và giúp trao đổi thông tin giữa các tế bào thần kinh với nhau
Những sợi trục sẽ cấu thành phần ở giữa, gọi là chất trắng
Chúng ta hãy cắt một miêng nhỏ, phóng to để nhìn kỹ hơn
Hình ảnh phóng to này là trên bề mặt của não bộ
để giúp định hướng, tôi để vị trí của xương sọ nằm ở phía trên của hình
Phía bên trong xương sọ, là một lớp màng bảo vệ mà người ta gọi là màng não, nó sẽ chứa những cấu trúc như mạch máu và thần kinh để giúp nuôi dưỡng não bộ
Chúng ta cần biết đây chính là phần nhạy cảm đau chủ yếu của não bộ
Những tổ chức nhu mô não bên dưới thì không có cảm giác đau
Những tín hiệu đau sẽ xuất phát từ màng não
và được nhận cảm bởi những nhánh thần kinh của dây thần kinh sinh 3
Và được ký hiệu ở đây là TGN (trigeminal nerve)
Những tín hiệu này sẽ được truyền về thân não
và sẽ được truyền tiếp lên trung tâm nhận cảm đau của bộ não
Chúng ta phải nhắc điều này, vì dây thần kinh số 3 chính là dây thần kinh sọ liên quan đến đau nữa đầu, mà chúng ta sẽ nói kỹ hơn sau đây
cách đây khoảng 10 năm
Người ta chỉ nghĩ cảm giác đau trong migraine đơn thuần chỉ là do mạch máu
nó giống như thế này này:
Những yếu tố thúc đẩy, mà thông thường là stress...
sẽ làm cho các động mạch co lại
nó sẽ làm giảm nguồn máu nuôi dưỡng đến một số khu vực cụ thể nào đó của não bộ
Nếu như mạch máu đó là mạch máu nuôi dưỡng khu vực thị giác của não bộ....
nó sẽ gây ra Aura thị giác và vùng tối trên thị trường
Sau một khoảng thời gian, tình trạng co mạch chấm dứt, mạch máu sẽ giãn ra, tình trạng tưới máu sẽ phục hồi
Nhưng mà mạch máu giãn ra vượt quá kích thước bình thường của nó
làm cho thành mạch máu giãn ra quá mức
và nó sẽ tạo ra cơn đau đầu
Giả thuyết này trong có vẻ hợp lý, nhưng mà nó hoàn toàn sai lầm
Những nghiên cứu gần đây đả chỉ ra được nguyên nhân gây đau nữa đầu không phải do mạch máu, mà hướng về nguyên nhân thần kinh nhiều hơn
Những nghiên cứu về đo lưu lượng máu ở những vùng khác nhau của não bộ cho thấy...
Tình trạng tưới máu não bộ không theo quy luật mà giả thuyết này đưa ra
Đúng là trong giai đoạn Aura, thì có sự giảm tưới máu não bộ
nhưng mà sự phát triển của aura không tương thích với sự giảm tưới máu của não bộ
và sự giãn mạch cũng không có mối tương quan với cơn đau
Vì tình trạng tưới máu vẫn giảm hoặc ở mức bình thường trong suốt cơn đau
vì thế giả thuyết cũ không còn được chấp nhân nữa
Đối với giả thuyết mới, chúng ta cần biết là các quá trình diễn ra theo trình tự
và dĩ nhiên, là vẫn có nhiều vấn đề mà người ta vẫn chưa giải thích được
Trên thực tế, giả thuyết mới gồm có 3 quá trình
Đầu tiên, cũng là yếu tố thúc đẩy, mà thường là stress
và ở những bệnh nhân có Aura
Những Aura này được gây ra do những rối loạn về sự phóng điện...
....lan tỏa trên bề mặt của bề mặt não bộ
gọi là sự ức chế lan rộng ở vỏ não (cortical spreading depression)
và thứ 3 là cơn đau
Đây có vẻ là phần khó chịu nhất
có rất nhiều giả thuyết được đưa ra mà chúng ta sẽ thảo luận trong một vài phút nữa
Nhớ lại là vỏ não là phần bao bọc bên ngoài của não bộ
Vì nó được cấu thành từ các tế bào thần kinh
bạn có thể suy ra là nó luôn diễn ra những hoạt động phóng điện
Nhưng thỉnh thoảng, một số hoạt động điện thế sẽ bị rối loạn
Đó người ta gọi là sự ức chế lan rộng ở vỏ não (cortical spreading depression) mà tôi đã trình bày lúc nãy
các bạn có thể hình dung nó như là một con đường trong một cơn bão vậy
Những con đường có hoạt động điện thế tăng lên thì sẽ xuất hiện ở một số vị trí nhất định
thông thường ở khu vực vỏ não thùy chẩm
Sự kích thích này sẽ lan rộng trên bề mặt của vỏ não với tốc độ từ 2 - 3 mm/phút.
Mỗi khi dòng điện đi qua một vùng nào đó, vùng phía sau nó sẽ trở nên bị ức chế một cách trầm trọng
Tốc độ và sự lan rộng của hoạt động điện kích thích này trên bề mặt vỏ não....
hoàn toàn phù hợp với các chớp sáng của aura thị giác kiểu các
vùng đi phía sau bị ức chế.....
thì chịu trách nhiệm cho vùng tối ở trên thị trường mà ta gọi là Scotoma
Đây là hình nói về sự ức chế lan rộng vỏ não (Cortical spreading depression)...
nó bắt nguồn từ vùng vỏ não thị giác và từ đó gây ra aura thị giác
Nó cũng có thể ảnh hưởng tới vùng vỏ não chi phối cảm giác
làm cho bệnh nhân mất cảm giác hoặc tê bì
hoặc nó có thể liên quan đến vùng vân động
Sau khi aura kết thúc, cơn đau đầu sẽ xuất hiện (nếu có)
Câu hỏi tiếp theo cần trả lời, đó là cơn đau từ đâu mà có?
Nói một cách tổng quát, thì có 2 vị trí khởi nguồn cơn đau này
một là vùng vỏ não và màng não
2 là vùng thân não
Về phần vỏ não....
Có nhiều giả thuyết được đưa ra giải thích cho vấn đề này, nhưng chung quy lại là như thế này
Sự ức chế lan rộng ở vỏ não (CSD) gây ra tình trạng viêm ở màng não
và nó cũng kích thích trực tiếp dây thần sinh sinh 3
có thể xảy ra 1 trong 2 hoạt động này...
đều tạo thành những tín hiệu cảm giác đau dẫn truyền theo dây thần kinh sinh 3 về não bộ
Còn đối với giả thuyết về thân não, hầu như tất cả những tín hiệu cảm giác dẫn truyền về bộ não...
phải đi qua vùng thân não trước khi đi lên vùng vỏ não
Một số nghiên cứu đưa ra ra giả thuyết rằng
sự hoạt hóa của một nhóm các neuron ở vùng này...
cũng có thể gây ra tín hiệu đau và dẫn truyền trực tiếp lên vỏ não
và những nhóm neuron được hoạt hóa này cũng tạo nên các tính hiệu gây ra sự ức chế lan rộng ở vỏ não (CSD)
nhưng dĩ nhiên là có thêm một số chi tiết nữa cần bổ sung vào hình này
Có thêm một con đường hoạt hóa vỏ não mà cũng rất quan trọng
Những bệnh nhân bị migraine thường có những rối loạn trong quá trình xử lý cảm giác và dẫn truyền tín hiệu đau
Một số nhà nghiên cứu cho rằng, sự nhận cảm đau bị rối loạn chính là chìa khóa của mọi vấn đề
...trong cơn đau nữa đầu
và, bây giờ là thời điểm hợp lý để nói một chút về Serotonin
là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong não bộ
rất lâu rồi, từ những năm đầu của thập kỷ 1960...
các nhà nghiên cứu đã bắt đầu quan tâm đến mối liên hệ giữa nồng độ serotonin trong máu và bệnh migraine
một trong những tác dụng của serotonin đó là gây ra gây co mạch
và trong giả thuyết cũ về migraine
nếu tận dụng tác dụng này của serotonin
chúng ta có thể hạn chế được tình trạng giãn mạch và giảm được cơn đau nữa đầu
Những nhà nghiên cứu đã bắt đầu nghiên cứu những thuốc dựa trên serotonin
mà chỉ tác dụng trên các mạch máu não
để tránh được những tác dụng phụ toàn thân
vào năm 1984, họ đã thành công trong việc tìm ra Sumatriptan
được bán ra thị trường với biệt dược Imitrex
Chúng ta không nghi ngờ gì về sự thật là sumatriptan tác dụng rất hiệu quả trong điều trị đau đầu migraine
Tuy nhiên
Do nguyên nhân của đau đầu không phải là do từ mạch máu, mà là nguyên nhân thần kinh...
nên điều này đặt ra một câu hỏi
Nếu như không phải tác dụng lên mạch máu, vậy cơ chế của sumatriptan là gì?
Quay trở lại hình vẽ, các nhà nghiên cứu đã tìm ra một số receptor...
...của serotonin nằm khắp nơi trên vùng thân não và vỏ não
ở bệnh migraine, các thuốc nhóm triptans sẽ tác dụng vào các receptors của serotonin ở một vài vị trí...
ở vỏ não, nó sẽ ức chế sự tiết các chất trung gian phản ứng viêm
ở vùng thân não, nó sẽ làm giảm các tín hiệu cảm giác đau
và nó cũng có thể tác dụng lên sự nhận cảm đau trung tâm
đây chỉ mới là một nữa của câu chuyện
serotonin cũng là một chất quan trọng điều hòa giấc ngủ...
và khí sắc....
và quá trình xử lý các tín hiệu thần kinh cảm giác đau
nói về khí sắc (tâm trạng)....
một trong những nguyên nhân chính gây ra trầm cảm, đó là sự giảm nồng độ serotonin
do đó, những liệu pháp điều trị trầm cảm dựa vào các thuốc....
mà có tác dụng làm tăng nồng độ của chất này lên
Những bệnh nhân bị Migraine cũng có một sự giảm ở nồng độ serotonin
cụ thể hơn, đó là sự giảm nồng độ nền của serotonin giữa các cơn đau nữa đầu
nhưng nó lại tăng lên khi có cơn đau đầu xảy ra
điều này giải thích tại vì sao một số thuốc được sử dụng để điều trị trầm cảm
ví dụ như Elavil (amytriptilline)
cũng có tác dụng giúp dự phòng được migraine
Tổng quát hơn, một giả thuyết mới gần đây về bệnh lý đau nữa đầu được trình bày như thế này:
ở những bệnh nhân bị migraine...
nồng độ serotonin nền thấp làm cho bộ não trở nên nhạy cảm hơn...
với serotonin
vì thế, trong những tình huống như stress
gây ra sự giải phóng đột ngột của serotonin
bộ não đã quá nhạy cảm với serotonin và trở nên bị kích thích dưới tác dụng của lượng serotonin được tiết ra này, và từ đó gây ra cơn đau
Đây là những giả thuyết mới từ những nghiên cứu gần đây
Một trong những nghiên cứu khác về vấn đề điều trị...
đó là sự phát hiện ra một chất trung gian hóa học gọi là CGRP
CGRP là viết tắc của chữ gì thì không quan trọng
nhưng nó có một vai trò rất quan trọng...
sự kích thích của dây thần kinh sinh 3 sẽ dẫn đến sự bài tiết của CGRP từ màng não
từ đó sẽ gây ra tình trạng viêm ở đây
nếu chúng ta truyền CGRP đường tĩnh mạch vào những bệnh nhân bị migraine
sẽ khởi phát cơn đau ở những bệnh nhân này
sử dụng những thuốc mà ức chế tác dụng của CGRP thì có tác dụng hiệu quả trong việc
làm giảm được cơn đau đầu
Một số nhà nghiên cứu cho rằng, đây là một bước đột phá trong nghiên cứu về đau nữa đầu
vì thế việc sử dụng nhóm thuốc điều trị mới.....
ức chế receptor của CGRP sẽ làm giảm được những tác dụng phụ về mạch máu của thuốc nhóm triptan
những thử nghiệm ban đầu cho thấy nó dung nạp tốt và có hiệu quả...
Đây có thể sẽ là một đột phá mới trong điều trị bệnh lý đau nữa đầu
Như bạn thấy đấy, có rất nhiều thứ còn phải nghiên cứu thêm về bệnh lý thú vị này
Ở video tiếp theo, chúng ta sẽ nói về những triệu chứng khác của migraine
và migraine dưới hình thức là một bệnh lý nội khoa