Tip:
Highlight text to annotate it
X
Bạn tin rằng mặt trời lớn hơn trái đất
rằng trái đất hao hao hình cầu
xoay quanh trục của mình 24 giờ một vòng
và xoay quanh mặt trời 365 ngày một vòng.
Bạn tin rằng mình được sinh ra trong một ngày nhất đinh,
có cha mẹ
và họ cũng
được sinh ra trong một ngày nhiều năm về trước.
Bạn tin rằng những con người khác
cũng có suy nghĩ và cảm giác như bạn
rằng xung quanh bạn không phải chỉ toàn là robot dạng người.
Bạn tin hết những điều này và nhiều chuyện khác nữa,
không phải dựa trên quan sát trực tiếp,
những quan sát này cũng không giúp gì nhiều
cho bạn hiểu về kích cỡ và chuyển động
của mặt trời và trái đất,
hay lịch sử gia đình bạn,
hay về những gì đang diễn ra trong đầu những người khác.
Thay vào đó, những niềm tin này dựa phần lớn vào
những gì bạn được dạy.
Không có những lời chứng dạng nói hoặc viết,
loài người không thể san sẻ kiến thức
từ người này sang người kia,
chứ chưa nói tới từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Ta sẽ biết rất ít
về thế giới quanh mình.
Cho nên tìm hiểu về một chủ đề
bằng cách hỏi chuyên gia lĩnh vực đó,
hay các suy luận của người có thẩm quyền,
cho ta nhiều kiến thức,
nhưng không phải lúc nào cũng vậy.
Ngay cả những chuyên gia được kính trọng nhất
cũng có thể sai lầm.
Thi thoảng như vậy
là vì sẽ có người không thật thà
tự nhận là mình biết những điều
mình không rành lắm.
Đôi khi họ mắc lỗi.
Họ nghĩ họ biết nhưng thực ra thì không.
Ví dụ như, một số nhà kinh tế học
rất bất ngờ về khủng hoảng tài chính hồi năm 2008.
Thì ra họ cũng sai.
Có thể họ đã sai
vì bỏ qua những chứng cứ quan trọng.
Có thể họ sai vì diễn dịch không đúng
dựa trên những chứng cứ họ thấy.
Hoặc có thể
chỉ vì những lập luận bất cẩn
từ toàn bộ các chứng cứ họ có được.
Dù cho lý do là gì đi nữa,
họ cũng nhầm lẫn
và những người tin vào họ
kết cục đã mất rất nhiều tiền của bản thân,
và của người khác,
chỉ vì đặt lòng tin sai chỗ.
Suy luận của chuyên gia
có thể cung cấp cho ta nhiều kiến thức giá trị,
cũng có thể gây ra
nhiều nhầm lẫn tày trời.
Quan trọng là ta phải biết phân biệt
khi nào ta có thể tin tưởng chuyên gia
và khi nào thì không.
Nhưng làm sao để biết?
Để làm được như vậy,
không có gì hữu ích hơn là
theo dõi lưu sao của một chuyên gia về một chủ đề nhất định.
Nếu một người lúc nào cũng có phong độ tốt
trong một hoàn cảnh nhất định
thì rất có thể sẽ
giữ được phong độ đó trong tình huống tương tự,
ít nhất là trong tương lai gần.
Kết luận này cũng đúng
cho những trường hợp lời chứng chuyên gia khác.
Nếu một người cứ luôn đoán trúng người thắng cuộc
trên chính trường hay trong bóng chày,
thì ta nên tin tưởng họ
trong việc chọn người thắng cuộc trong bầu cử hay bóng chày,
mặc dù có thể trong những lĩnh vực khác
họ không toả sáng bằng.
Nếu những chuyên gia dự đoán khác tỏ ra yếu hơn
trong những chủ đề tương tự,
thì ta không nên tin tưởng họ nhiều.
Nên là mỗi khi bạn xem thử có thể
tin vào những tuyến bố của các chuyên gia,
câu hỏi đầu tiên bạn nên tự đặt cho mình là,
"Từ trước tới nay phong độ của họ trong lĩnh vực này ra sao?"
Và chú ý là bạn cũng có thể áp dụng
bài học này cho bản thân.
Bản năng nói cho bạn biết bạn đã gặp được Mr. Chuẩn,
nhưng từ trước tới nay bản năng của bạn làm ăn thế nào
trong những chủ đề như lần này?
Bản năng đó có cho bạn thấy nó
đáng tin không?
Cũng như khi ta phán xét lời chứng của người khác
dựa trên hồ sơ của họ,
ta có thể phán xét bản năng của mình
dựa trên quá khứ.
Và điều này sẽ đem ta đến gần hơn
với một quan điểm khách quan về bản thân
và quan hệ của ta với thế giới xung quanh.