Tip:
Highlight text to annotate it
X
Đây là câu chuyện về một thế giới bị ám ảnh bởi hàng hóa.
Là câu chuyện về một hệ thống trong cơn khủng hoảng. Chúng ta đang làm bẩn hành tinh,
chúng ta đang làm bẩn lẫn nhau và chúng ta thậm chí chả vui vẻ gì.
Điều tốt là khi chúng ta bắt đầu hiểu được hệ thống này,
chúng ta sẽ thấy cần phải làm gì để giải quyết những vấn đề này.
Câu chuyện đồ điện tử với sự tham gia của Annie Leonard
Tại sao "thiết kế để vứt đi" có hại cho con người và hành tinh.
Hôm trước tôi không thể tìm thấy bộ nạp điện máy tính.
Máy tính là nhịp cầu kết nối tôi với công việc, bạn bè, và âm nhạc.
Vì thế tôi đã tìm khắp nơi,
kể cả cái ngăn kéo chứa cái đống này.
Tôi biết là bạn cũng có một đống dây rợ lằng nhằng như vậy,
phế tích của những món đồ điện tử trong quá khứ.
Làm thế nào mà tôi có quá nhiều những thứ này vậy nhỉ?
Không phải là vì tôi luôn chạy theo những món đồ điện tử mới.
Những món đồ cũ của tôi bị hỏng hoặc trở nên quá lỗi thời đến nỗi tôi không thể sử dụng chúng nữa.
Và không một bộ sạc điện cũ nào dùng được với máy tính của tôi.
À, đây không phải là tình cờ đâu.
Mà là do thiết kế kém.
Tôi gọi nó là "thiết kế để vứt đi".
"Thiết kế để vứt đi" nghe có vẻ điên rồ đúng không?
Nhưng khi bạn bán cự kỳ nhiều hàng hóa, đó là điều rất hợp lý.
Đây là chiến lược chủ chốt
của các công ty sản xuất đồ điện tử.
Trên thực tế đây là phần chủ chốt của nền kinh tế vật chất không bền vững hiện nay.
"Thiết kế để vứt đi" nghĩa là sản xuất hàng hóa hỏng nhanh và bị vứt đi nhanh chóng.
Đồ điện tử ngày nay khó nâng cấp, dễ hỏng, và khó sửa chữa.
Đầu đĩa DVD của tôi hỏng và tôi mang nó ra hàng sửa.
Ông thợ ra giá 50 đô la chỉ để xem nó bị vấn đề gì!
Đầu đĩa mới ở siêu thị Target có giá 39 đô la.
Trong thập niên 1960s, Gordon Moore, bộ óc và nhà tiên phong vĩ đại của ngành bán dẫn,
tiên đoán rằng các nhà thiết kế có thể tăng
tốc độ bộ xử lý sau mỗi 18 tháng.
Đến giờ này thì ông ta vẫn đúng.
Và đó gọi là "Định luật Moore"
Nhưng bằng cách nào đó sếp của những nhà thiết kế đại tài này lại bóp méo định luật.
Họ nghĩ rằng định luật Moore nghĩa là cứ 18 tháng là chúng ta phải vứt bỏ các món đồ điện tử cũ,
và mua thêm đồ mới. 0:02:06.900,0:02:07.289 Vấn đề là, 0:02:07.289,0:02:11.659 18 tháng sử dụng chỉ là một thời gian ngắn của vòng đời sản phẩm.
Và đó là lý do vì sao những thiết kế ngốc nghếch đó không chỉ làm chúng ta bị viêm màng túi,
mà còn làm trái đất bị ô nhiễm trầm trọng!
Hãy xem nhé, xuất xứ của đồ điện tử cũng giống như nhiều mặt hàng khác, là ở mỏ quặng và nhà máy.
Rất nhiều món đồ của chúng ta được làm từ hơn 1000 các loại vật liệu,
vận chuyển từ khắp nơi trên thế giới đến xưởng lắp ráp. Ở đó, các công nhân biến chúng thành sản phẩm.
Bằng cách dùng rất nhiều hóa chất độc hại, như PVC, thủy ngân, các chất hòa tan và chất chống cháy cho nhựa.
Ngày nay quá trình này diễn ra ở những nơi xa xôi khó kiểm soát.
Nhưng nó đã từng diễn ra ở gần nhà tôi ở thung lũng Silicon,
nơi mà nhờ có ngành công nghiệp điện tử đã trở thành một trong những khu vực
ô nhiễm nhất nước Mỹ.
Số liệu của công ty IBM cho thấy công nhân sản xuất vi mạch máy tính dễ bị sẩy thai hơn đến 40%.
và có khả năng chết vì ung thư máu, não và thận cao hơn.
Điều tương tự đang xảy ra trên khắp thế giới.
Điều đó cho thấy ngành công nghệ cao không sạch như vẻ bề ngoài của nó.
Và sau chuyến hành trình độc hại vòng quanh thế giới, món đồ điện tử đã ở trong tay tôi.
Tôi yêu nó trong khoảng một năm, sau đó nó bắt đầu bị đẩy ra xa khỏi
vị trí đẹp là bàn làm việc hoặc túi của tôi.
Có thể nó sẽ bị cất một thời gian ngắn trong nhà để xe
trước khi bị đem vứt.
Và bây giờ chúng ta đến với giai đoạn rác thải.
Cứ tưởng rằng vòng đời của sản phẩm kết thúc ở đây.
Nhưng sự thật là nó trở thành một phần của núi rác thải điện tử mà chúng ta xả ra mỗi năm.
Các bạn có nhớ là đồ điện tử được sản xuất với rất nhiều hóa chất độc chứ? Có một điều đơn giản trong sản xuất là:
chất độc đi vào, rồi chất độc đi ra.
Máy tính, điện thoại di động, ti vi và rất nhiều thứ khác, bắt đầu thải chất độc
ngay khi chúng ta vứt chúng đi.
Một số sản phẩm còn từ từ phát tán chất độc ngay cả khi chúng ta còn đang sử dụng chúng.
Các bạn có biết cái ti vi to đùng cũ kỹ mà người ta đang vứt đi để thay thế bằng ti vi màn hình phẳng độ phân giải cao chứ?
Mỗi cái ti vi đó có 5 pound (2,3 kg) chì. Chì! Đó là chất độc!
Và hầu như tất cả những đồ điện tử vứt đi này hoặc là bị đem vứt vào nhà để xe của tôi, ra bãi rác, hoặc gửi đến xưởng của
người dân thị trấn Guiyu bên Trung Quốc. Việc của họ là tái chế mớ rác thải đó.
Tôi đã đến thăm những nơi được gọi là cơ sở tái chế như thế này.
Những người công nhân, không có dụng cụ bảo hộ lao động, ngồi dưới đất mở các món
hàng điện tử để tìm kim loại quý. Sau đó họ đốt các bộ phận không ai thèm mua.
Thế là trong khi tôi hưởng thụ món đồ điện tử mới,
món đồ cũ của tôi lại đang
đầu độc các gia đình ở Guiyu, Ấn Độ hoặc Nigeria.
Mỗi năm chúng ta thải ra 25 tấn rác thải điện tử.
Những thứ bị bỏ, đốt hoặc tái chế.
Và cách tái chế đó chả thân thiện với môi trường tí nào.
Vậy có phải những thiên tài thiết kế những món đồ điện tử này là ... những thiên tài độc ác? Tôi không nghĩ như vậy,
bởi vì vấn đề mà họ tạo ra được che giấu rất kỹ, chính họ còn không biết.
Bạn thấy đấy, những công ty thuê các nhà thiết kế này
giấu các chi phí về con người và môi trường này khỏi dư luận và sổ sách kế toán.
Việc này gọi là đẩy chi phí sản xuất thực ra ngoài.
Thay vì chi tiền để làm nhà máy an toàn hơn, các công ty lại bắt công nhân trả chi phí này bằng sức khỏe của họ.
Thay vì chi tiền để thiết kế các sản phẩm không độc hại, các công ty lại bắt những người dân làng trả chi phí này bằng nguồn nước sinh hoạt của họ.
Đẩy chi phí sản xuất ra ngoài tạo điều kiện cho các công ty tiếp tục "thiết kế để vứt đi".
Các công ty lấy phần lợi nhuận, còn xã hội lại phải trả chi phí sản xuất.
Nếu chúng ta đồng tình với tình trạng này, thì cũng giống như chúng ta nói với các công ty đó là:
“các ông làm, và chúng tôi chịu.”
Tôi có một ý tưởng hay hơn, đó là: “các ông làm, và các ông phải chịu”
Nghe hay hơn hẳn phải không nào?
Tưởng tượng nhé, thay vì để cho đống
rác thải điện tử này tràn ngập nhà chúng ta và thị trấn Guiyu,
chúng ta hãy gửi nó đến nhà của các vị giám đốc điều hành công ty sản xuất đồ điện tử.
Dám cá là họ sẽ gọi ngay cho những nhà thiết kế và yêu cầu
dừng ngay việc "thiết kế để vứt đi".
Bắt các công ty giải quyết mớ rác thải điện tử của họ gọi là "Kéo dài trách nhiệm của nhà sản xuất"
hoặc "triệu hồi sản phẩm".
Nếu như những món đồ điện tử cũ trở thành vấn đề của các công ty đó,
thì họ sẽ phải tiết kiệm bằng cách thiết kế sản phẩm có bền hơn, ít độc hại hơn,
và dễ tái chế hơn.
Thậm chí họ còn có thể thiết kế các sản phẩm dễ thay thế, để nếu một linh kiện hỏng,
họ có thể bán cho chúng ta linh kiện mới, thay vì nhận lại cả một cái máy hỏng.
Triệu hồi sản phẩm đang bắt đầu phát triển ở châu Âu và châu Á.
Tại Hoa Kỳ, nhiều thành phố và tiểu *** đang ban hành các đạo luật tương tự –
các đạo luật này cần phải được thực hiện nghiêm túc.
Đã đến lúc các nhà thiết kế phải làm việc cùng với chúng ta.
Với các đạo luật triệu hồi sản phẩm và người dân đòi hỏi sản phẩm thân thiện với môi trường,
các công ty sẽ phải chạy đua để làm ra những sản phẩm bền,
và không độc hại.
Vì vậy, hãy đề ra một định luật Moore thân thiện với môi trường.
Đó là:
Cứ mỗi 18 tháng, giảm một nửa lượng hóa chất độc hại dùng trong các mặt hàng điện tử?
Giảm số công nhân bị đầu độc với tốc độ nhanh hơn?
Chúng ta cần phải thử thách những nhà thiết kế để
họ có động lực sáng tạo.
Nhiều người trong số họ đã nhận ra rằng trình độ của họ cao hơn việc bỏ cả đời để "thiết kế để vứt đi"
Họ đang tìm cách chế tạo máy vi tính mà không cần đến PVC hay chất chống cháy cho nhựa độc hại hiện có.
Đây là điều rất tốt.
Nhưng chúng ta có thể làm nhiều hơn thế.
Khi mang những món đồ điện tử hỏng đi tái chế,
hãy chắc chắn rằng họ không xuất khẩu mớ rác đó sang các nước đang phát triển.
Và khi chúng ta thực sự cần mua đồ mới, hãy chọn những sản phẩm thân thiện với môi trường.
Nhưng sự thật là: mua sắm không thể giải quyết được vấn đề
Bởi vì sự lựa chọn của người tiêu dùng trong cửa hàng bị giới hạn bởi sự lựa chọn của những nhà thiết kế
và các nhà lập pháp ở ngoài cửa hàng. Đó là lý do vì sao chúng ta cần cùng nhau kiến nghị
có những đạo luật mạnh tay hơn trong về hóa chất độc hại và cấm xuất khẩu rác thải điện tử.
Hàng tỷ người đang muốn truy cập vào mạng thông tin toàn cầu
và các ứng dụng giải trí trên đồ điện tử.
Nhưng cái họ muốn là truy cập,
chứ không phải là rác thải độc hại.
Vì thế hãy tập trung nghiên cứu để đưa cái tư duy "thiết kể để vứt đi" vào thùng rác.
Và thay vào đó
hãy xây dựng một ngành công nghiệp điện tử và một xã hội toàn cầu bền vững.